Zonder hoop?
Dit zou mijn 41ste blog voor de FB-site moeten zijn, maar het is de 38ste. Ik heb een aantal beurten overgeslagen. Een schrijversblok, niet veroorzaakt doordat er niets was om over te schrijven, maar doordat ik het gewoon even niet op kon brengen om een positief en hoopvol stukje te produceren. Ik schrijf over het thema Duurzaamheid, maar een duurzame wereld is de afgelopen maanden bepaald niet dichterbij gekomen. In ons land en in de USA kwamen klimaatsceptici aan de macht. Mensen als Wilders en Trump draaien klimaatmaatregelen terug. En het liefst draaien ze het Klimaatakkoord van Parijs door de shredder. Ze zetten weer volop in op het gebruik van fossiele brandstoffen en de grote oliemaatschappijen hebben daar wel oren naar.
Het jaar 2024 is alweer uitgeroepen tot het warmste jaar ooit (sinds de metingen begonnen), en diverse landen en regio’s in Europa en elders in de wereld ervoeren dit jaar de verwoestende kracht van het water, veroorzaakt door gigantische regenbuien. Biologen en wetenschappers blijven waarschuwen dat de biodiversiteit razendsnel afneemt, gletsjers verdwijnen en de zeespiegel stijgt, terwijl de aarde verder opwarmt.
Al dit slechte nieuws veroorzaakte een crisis in mijn schrijversbestaan. Ik werd er verdrietig, boos en moedeloos van en wou nu eens even niet ‘over’ die gevoelens heen leven. Ik wou ze nu eens niet negeren, wegdrukken, relativeren of wegstrepen door een lange lijst positieve klimaat- en milieu-initiatieven op te sommen.
Ik kreeg daardoor oog en werd gevoelig voor mensen die kennelijk zonder hoop toch vooruit kunnen. Ja, die zelfs krachten schijnen te ontlenen aan het ontbreken van hoop, zoals Chris Julien in zijn boek Alledaags activisme beklemtoont. In een artikel in De Groene Amsterdammer zegt hij: ‘Het idee dat we echt fucked zijn, zoals Extinction Rebellion dat zegt, suggereert een hele andere emotionele huishouding. Dat is een gigantische politieke krachtbron die we nu onaangeroerd laten.’ (GA 5.9.2024, pp. 32-35) Julien schrijft in de inleiding van zijn boek dat wie zich nog nooit verlamd voelde door de klimaatcrisis, de feiten waarschijnlijk nog niet goed heeft laten indalen. En: ‘Life as we know it is gebouwd op historisch specifieke omstandigheden, een periode van stabiliteit die nu ten einde is. De uitdaging is om dat te erkennen zonder vast te lopen in gevoelens van onmacht, verdriet of depressie.’ In de GA zegt Julien ook: ‘Het idee dat we de controle hadden, was altijd al een illusie, maar nu zijn we op planetaire schaal de controle volledig kwijtgeraakt. Het is volgens mij een misvatting dat er hoop moet zijn omdat we anders wanhopig zouden zijn.’
Dat wij, de mensen, op deze aardkloot de controle zijn kwijtgeraakt, lijkt me een moeilijk te ontkennen idee. Het werd onlangs bevestigd uit een onverwachte hoek.
De Nobelprijs voor Natuurkunde is dit jaar toegekend aan de Amerikaan John Hopfield en de Canadees Geoffrey Hinton, voor hun ontdekkingen en uitvindingen op het gebied van kunstmatige intelligentie. De kunstmatige neuronetwerken die ze maakten functioneren als associatief geheugen en vinden patronen in grote databestanden. Hun denkwerk heeft inmiddels concrete toepassingen gevonden in gezichtsherkenning en vertaalmachines. Hinton zei na de toekenning dat hij zich zorgen maakt over de mogelijk slechte gevolgen van zijn onderzoek naar zelflerende machines. Hij is bang dat de mens de controle verliest.
Julien heeft niets met het begrip Hoop. Integendeel, hij zegt zelfs: “Hoop is een drug, het maakt passief. Ik zal het mensen niet afpakken, maar ik denk dat het beter is om te accepteren dat de wereld best wel naar de klote is en daarbinnen vervolgens betekenis, moed en motivatie te vinden.’ Hij spreekt in dit kader ook van ‘de paradigmaverschuiving waarvoor we staan’: dat we af moeten van de moderne gedachte dat er voor een probleem altijd een (technische) oplossing bestaat.
Julien bezigt confronterende, kille, reële, ontmaskerende taal, ontdaan van elke poëtische en troostende lading. Ikzelf moet er flink aan wennen. Die taal ontnuchtert me. Maar die ontnuchtering heeft ook een positieve kant. Want ik merk dat ze de strijd aangaat met mijn emoties, mijn verdriet, boosheid en moedeloosheid. Juliens woorden overmeesteren die gevoelens als het ware, zodat ze mij niet langer overheersen en afhouden van mijn taak om een blog als deze te schrijven.
Moeten en kunnen wij – als gelovige franciscaanse mensen – afscheid nemen van de Hoop? Is dat een drug die passief maakt? Daar moet ik nog verder over denken. En mijn vraag aan jullie, lezers van deze blog, is: WILLEN JULLIE MET ME MEEDENKEN? DURVEN JULLIE DAT? Stuur dan een reactie in naar info@franciscaansebeweging.nl.
Ik sluit deze blog graag – misschien wel tegen beter weten in – af met de onderstaande woorden uit een gedicht van Charles Péguy:
Wat me verwondert, is de hoop, zegt God.
De mensen zien toch wat er in de wereld gebeurt
en ze geloven toch dat het morgen allemaal anders kan.
Wat een wonder dat de mensen dat kleine hoopje hoop
met voorzichtige gebaren in hun hand en in hun hart bewaren,
een vlammetje dat keer op keer wankelt en dreigt neer te slaan
maar altijd weer weet op te staan, en nooit wil doven.
Soms kan ik mijn eigen ogen niet geloven, zegt God.