Op 6 oktober is in Den Bosch de jaarlijkse inspiratiemiddag van de Franciscaanse Beweging. Centraal staat het verhaal van Franciscus en de sultan Malik Al-Kamil. Het is dit jaar achthonderd jaar geleden dat de ontmoeting van Franciscus en de sultan plaatshad. Allerlei workshops worden aangeboden, die inhaken op dit verhaal. Osman Çatik komt een inleiding verzorgen en de bezoekers op creatieve wijze laten delen in zijn geloofstraditie: de soefitraditie, een mystieke richting in de Islam.
Wat gaat Osman Çatik doen op deze inspiratiemiddag op 6 oktober? Ik heb een gesprek met hem hierover en enthousiast steekt hij van wal. “Eerst wordt het verhaal van Franciscus en de sultan verteld. Daarna zal er muziek zijn van Yourie op de handpan, een meditatieve overgang. Die handpan maakt een rustgevend geluid en raakt je ziel. Dan geef ik een introductie op het verhaal van Franciscus en de sultan, vanuit het perspectief van de soefitraditie. Ik ga tekst en uitleg geven op zielsniveau. Het is belangrijk dat we ons realiseren dat het niet alleen een ontmoeting is van toen, maar nu ook nog inspirerend voor ons allemaal.”
Osman vervolgt wat hij wil delen op de inspiratiemiddag. “In de Koran worden op verschillende plekken verzen gewijd aan de heilige moeder Maria en hoe Jezus op jonge leeftijd tot de mensen heeft gesproken. Er is zelfs een hoofdstuk in de Koran genaamd ‘Maryam’. Mijn broeder Rachid gaat een stukje uit de Koran over Maryam reciteren. We blijven hierbij steeds de verbinding benadrukken tussen christendom en islam. Want op zielsniveau zijn we één. Zoals Franciscus en de sultan, zij zochten ook naar verbondenheid. Tot slot geven we een soefi-draaiperformance (sufi whirling). Dat is een heel oude traditie.
Na de pauze zijn er workshoprondes waar we aan deelnemen. We geven twee dezelfde workshops: bewegen, mediteren en muziek.”
“De basis van het soefisme is de islam. Als je binnen de islam je spiritualiteit verder wilt ontwikkelen, dan kom je uit bij het soefisme. Je ontwikkelt je zo naar de staat van geloof. Daarvoor zijn ook levende heiligen nodig die ons gidsen in onze spirituele ontwikkeling.”
Osman is van Turkse afkomst en opgevoed met de islam, maar niet in de soefitraditie. “Maar ik herken elementen die ook bij het soefisme voorkomen: bepaalde patronen, rituelen, de regelmaat van het bidden, het vasten.”
Hoe kwam hij bij deze stroming terecht? “Twintig jaar heb ik bij de politie gewerkt, ook twaalf jaar als wijkagent. Tegelijkertijd was ik gewoon moslim, ik ging ook naar de moskee. Maar ik miste de bezieling, de verdieping. Het bleef zo rationeel, zo dogmatisch.”
'Het is belangrijk dat we ons realiseren dat het niet alleen een ontmoeting is van toen, maar nu ook nog inspirerend voor ons allemaal.'
Hij bad tot God om een pad, een geloofspraktijk waar hij zich helemaal bij thuis zou kunnen voelen. Twee weken later kwam hij toevallig vanuit zijn werk bij de politie in de Molukse moskee in Ridderkerk. Die moskee praktiseert de soefitraditie op de donderdagavonden. Hij voelde zich meteen geraakt hierdoor. Dat was in 2006. Toen is hij naar Cyprus gegaan om de spirituele verdieping in zijn geloof te proeven. Op Cyprus woonde de soefigrootmeester Mevlana Sheich Nazim Al Haqqani van de Naqsibandhi soefi-orde. “Hij heeft me geaccepteerd in zijn orde. Ik ben daar nog steeds in de leer. Hijzelf is overleden, zijn schoonzoon Sheich Hisham Kabbani Hz is nu mijn leermeester. Volgens onze traditie moet je een levende leermeester hebben. Dat is een vuistregel, een levende gids om je bij de les te houden. Iedereen heeft een leermeester nodig. Zelfs de profeten hebben onderwijs genoten. Wie zijn wij als we ons niet willen laten gidsen?”
“De beleving is het kloppend hart van de islam voor mij. Als je de zielsbeleving niet hebt, heb je alleen maar regels en dogma’s. Zonder bezieling geen geloof. Dan blijft het verstandelijk, de regels uit je hoofd leren zonder de ware betekenis ervan en dat kan tot fanatisme leiden.”
Momenteel adviseert hij gemeentes waar het radicalisering betreft. Hij voelt zich een bruggenbouwer. “Ik probeer onderdeel te zijn van het proces, door er zelf tussen te gaan staan.”
Ik denk meteen aan Franciscus die dit ook als uitgangspunt had in de contacten van zijn broeders met de moslims: ‘Ga tussen hen in staan en leef met hen.’
'De beleving is het kloppend hart van de islam voor mij.'
Het centrum van het Turkse soefisme is Konya. Daar ligt de beroemde soefi Mevlana Rumi begraven. Veel van zijn teksten en gedichten zijn ook in het Westen bekend.
“De geest van Rumi is nog aanwezig in Konya. Er wordt niet gediscrimineerd, iedereen is welkom. Rumi zet geen schotten en in zijn teksten komt een oneindige barmhartigheid naar voren: ‘Kom, wie je ook bent, en ook al heb je je beloften gebroken, kom’. Die tekst staat ook op zijn graf. God is barmhartig. Uit de hemel komen regen en zonnestralen voor iedereen. Dat is vrijgevigheid, zonder oordeel.”
In Turkije voel je nog de energie van het Ottomaanse rijk. In de beschaving, de rechtspraak. In die zes eeuwen is er ook veel bloei en schoonheid geweest, je ziet het terug in de moskeeën, de huizen. De sultans in die tijd hadden allemaal soefileermeesters. Ze werden spiritueel geleid en geadviseerd.
In het westen is ook het universele soefisme bekend. Inayat Khan bracht dit over. In Nederland kreeg het enige bekendheid door Johannes Witteveen, die daar wel in interviews over sprak. Die vorm van soefisme wil alle grote wereldreligies met elkaar verbinden. Het is niet het klassieke soefisme waar Osman een leerling van is, hoewel de contacten goed zijn.
“Het soefisme is voor mij een weg van discipline, een levensweg, een bewustwordingsproces op zielsniveau. Je moet daarbij veel oefenen, zie het als een spirituele fitnessschool. Het ochtendgebed duurt bijvoorbeeld vijftig minuten. De soefi-achtergrond heeft veel bijgedragen aan hoe ik mensen benader. Je zet gauw mensen in hokjes. Het soefisme helpt me om de hele mens te zien, zonder te labelen, ongeacht zijn levenswijze. Het is heel verrijkend om dit als uitgangspunt te hebben.”
Landelijke inspiratiedag
Osman Çatik geeft tijdens de landelijke inspiratiedag een inleiding en een workshop. Tickets voor de landelijke inspiratiedag vind je hier.